Koku ve Tat Bozuklukları

Koku ve Tat Alma Bozukluklarının Sıklığı Nedir?

Amerika Birleşik Devletlerinde 260 milyon kadar insan yaşamaktadır ve bir araştırmaya göre 2 milyondan fazla kişide bu bozukluk mevcuttur. ABD'de her yıl yaklaşık iki yüz bin kişi bu sebepten doktora başvurmaktadır.

Koku ve Tat Alma Bozuklukları Ciddi Midir?

Koku alma ve tat duyusu şükretmemiz gereken bizi erken uyaran önemli hislerdir ve yanlış koku ve tat alan kişiler bundan yoksun kalırlar. Koku ve tat bizi yangına, zehirli gazlara ve bozulmuş yiyeceklere karşı uyarır. Koku alma bozukluğu bir sinüs probleminden, burundaki doku büyümelerinden olabileceği gibi nadir durumlarda beyin tümörlerinden de kaynaklanabilir. Aşçılar, itfaiyeciler gibi bazı meslek grupları için koku ve tat almak meslekî bir gerektir ve bu hislerin kaybı büyük ekonomik problemler yaratır.

Koku ve Tat Alma Nasıl Gerçekleşir?

Koku ve tat alma duyguları kimyasal his sistemimize aittir. Etrafımızdaki maddelerden kaynaklanan bazı kimyasal maddelerin burun, ağız ve boğazımızı uyarması ile bu karışık işlemler başlar. Sinir uçları uyarılarak bu mesajlar beyine iletilir ve beyinde ayırt edilirler.

Koku sinir uçları burunun tavanında yer alırlar ve çok ince bir kemik içerisinde doğrudan beyindeki koku bölgesini uyarırlar.

Yiyecek ve içecekler tükürük ile karışarak ağız, dil ve boğazda bulunan koku sinir uçlarını uyarırlar. Aynı şekilde uyarıyı beyindeki belirli bölgelere ulaştırırlar.

Koku ve tat alma hücreleri yaşlandıkları veya hasara uğradıkları vakit yenilenen tek sinir sistemi hücreleridirler. Bu yüzden bilim adamları koku ve tat alma hücrelerini diğer hücrelerin de yenilenebilmesi açısından incelemektedirler.

Üçüncü bir kimyasal his sistemi de mevcuttur. Buna "genel his sistemi" adı verilir. Gözlerin, burunun ve ağzın özellikle nemli bölgelerinde bulunan binlerce his siniri "amonyağın sızısını, mentolün serinliğini ve kırmızı biberin sıcaklığını" algılar.

Tatlı, ekşi, acı ve tuzlu olmak üzere genelde dört temel tat ayırt edebiliriz. Bu tatların belli oranda karışımları, aynı zamanda yapıları, ısıları, kokuları ve genel his sisteminin birleşimi ile bir çeşni oluşur. İşte bu özel çeşni onları tanımamıza imkan sağlar.

Birçok madde esas olarak kokularından tanınırlar. Çikolata yerken burnunuzu kapatırsanız, yediğiniz maddenin tatlı veya acı olduğunu hissedebilirsiniz ama çikolata olduğunu anlamakta zorlanırsınız. Bu durum çikolatanın tanıdık lezzetinin çoğunlukla koku ile algılandığındandır. Aynı şekilde kahve de böyledir. Dikkat ederseniz, yemeğin lezzetini tam olarak almak isteyen kişiler (aşçı, lezzet uzmanı gibi), her yutkunuştan sonra burunlarından nefes verirler.

Neler Tat ve Koku Alma Bozukluklarına Yol Açarlar?

Baskın sorun 60 yaşından sonra doğal koku alma yeteneğinin azalmasıdır. Bilim adamları koku alma yeteneğinin 30 ile 60 yaşları arasında en iyi olduğunu bulmuşlardır. Bu durum, 60 yaşından sonra azalmaya başlar ve daha yaşlı birçok kimse koku alma yeteneklerini kaybetmişlerdir. Fakat, genelde her yaştaki kadınlar, erkeklere göre koku almada daha duyarlıdırlar.

Bazı kişiler koku ve tat alma bozukluğu ile doğabilirler ama birçok kimsede bu durum kaza veya hastalık sonrası oluşur. Üst solunum yolu iltihapları çoğu kere suçlanmıştır aynı zamanda kafa kırıklarında da koku alma bozukluğu ortaya çıkabilir.

Koku ve tat alma bozuklukları burun içerisindeki poliplerden, hormonal bozukluklardan ve diş problemlerinden kaynaklanabilir. Böcek ilacı veya bazı diğer ilaçlara uzun süre maruz kalanlarda da oluşabilir.

Sigara dumanı insanların karşılaştığı en sık ve en yoğun hava kirliliği ajanıdır. Kokuların ayırt edilmesi ve tat alma duygusunun azalmasına sebep olur. Sigarayı bırakmak koku almayı arttırır fakat bu olay çok yavaş ortaya çıkar. Örneğin günde iki paket sigara içen kişinin tekrar eskisi gibi koku alabilmesi için sigara içtiği dönem kadar sigarayı bırakması gerekir.

Baş ve boyun bölgesine kanser nedeniyle ışın tedavisi uygulanan birçok kimse koku ve tat alma bozukluğundan şikayetçi olur.

Nefes borusu ve ses telleri çıkartılan kimseler, koku ve tat alma duyularının azaldığından şikayet ederler. Bu kişilere burunlarından nefes almalarını sağlanacak tüpler uygulanırsa yeniden tat ve koku almaya başlarlar. (Bu durum koku ve tat almada burundan hava geçmesinin ne kadar önemli olduğunu gösterir.)

Koku ve Tat Alma Bozuklukları Nasıl Teşhis Edilir?

Kişilere tanımaları amacıyla değişik yoğunlukta koku ve tatlar aldırılır. Kişinin ayırt edebildiği en düşük yoğunluk bulunur. Ayrıca değişik yoğunluktaki koku ve tatlar denenir, bunları ayırt edip ayırt edemediği veya yoğunlukları arttırıldığında fark edip fark edemediği araştırılır.

Koku ve Tat Alma Bozuklukları Tedavi Edilebilir Mi?

Bazen kullanılan bir ilaç koku ve tat alma bozukluğunun tek sebebidir ve ilaç kesilince veya değiştirilince durum düzelir.

Bazı ilaçlar koku alma bozukluklarına yol açarken, özellikle alerji ilaçları koku ve tat almayı geliştirebilirler.

Özellikle şiddetli nezle, grip olan veya alerjisi artan kişiler sadece bu durumlarının düzelmesi ile koku ve tat alma hassasiyetlerini tekrar kazanırlar. Birçok vak'ada burun tıkanıklığı yapan poliplerin temizlenmesi ile koku ve tat almada düzelme görülür. Nadiren de koku ve tat alıcıları kendi kendilerine kayboldukları gibi, kendi kendilerine düzelebilirler.

Kendim İçin Ne Yapabilirim?

Koku veya tat alma problemi ile karşı karşıya iseniz, bu durumu yaratacak sebep ve ortamları ayırdetmeye çalışınız. İlk ne zaman farkına vardınız? Öncesinde bir nezle, grip geçirdiniz mi? Kafa travması oldu mu? Alerjik olabileceğiniz hava kirliliği, hayvan tüyü veya toza maruz kaldınız mı? Bu tekrarlayan bir problem midir? Özel bir mevsimi var mı (çiçek polenlerinin arttığı dönem gibi)?